Sąd Najwyższy orzekł, że dopóki umowa kredytowa pozostaje nieważna, strona umowy ma interes prawny w ustaleniu jej nieistnienia, niezależnie od ewentualnych roszczeń związanych z jej wykonaniem. Sąd nie przyjął skargi kasacyjnej banku, który kwestionował wcześniejsze wyroki dotyczące umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego (CHF).
Tło sprawy
Sąd Okręgowy w Szczecinie uznał umowę kredytu, zawartą 15 października 2008 r., za nieważną i zasądził na rzecz kredytobiorców kwoty 55 704 zł oraz 19 327 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Bank złożył apelację, która została oddalona przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie.
Sąd Apelacyjny zgodził się z oceną sądu okręgowego, stwierdzając, że kredytobiorcy mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy, ponieważ wydanie wyroku o zapłatę nie znosi niepewności co do skutków prawnych umowy, której istnienie jest podważane.
Kwestie prawne
Bank zaskarżył wyrok, podnosząc kilka kluczowych zagadnień prawnych, w tym:
- Czy po stwierdzeniu abuzywności niektórych postanowień umowy, przed oceną, czy umowa może obowiązywać bez tych postanowień, należy ustalić treść stosunku prawnego?
- W jaki sposób należy oceniać możliwość obowiązywania umowy kredytu po usunięciu abuzywnych postanowień?
Sąd Najwyższy uznał, że skarga kasacyjna nie może być rozpoznana, ponieważ zostałaby oddalona niezależnie od odpowiedzi na zadane pytania. SN przypomniał, że przy ustaleniu abuzywności postanowień umowy, takie klauzule nie mogą być traktowane jako wiążące.
Zgodnie z uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej SN, jeżeli postanowienie dotyczące sposobu określania kursu waluty obcej jest uznane za niedozwolone, nie można przyjąć, że jego miejsce zajmuje inny sposób w oparciu o przepisy prawa lub zwyczaje.
Nieważna umowa i aneks
SN zaznaczył, że czynności podjęte po zawarciu umowy, takie jak podpisanie aneksu, nie wpływają na jej nieważność. Nieważność umowy ma charakter retroaktywny, co oznacza, że umowa uznawana jest za nieważną od samego początku.
Przepisy dotyczące ugód (art. 917 k.c.) pozwalają na potwierdzenie abuzywnego charakteru postanowienia, ale SN podkreślił, że nie wykluczają one możliwości wprowadzenia zmian w umowie.
Postanowienie Izby Cywilnej SN z dnia 23 października 2024 r. (sygn. akt I CSK 2162/23) podkreśla istotę ustalania nieważności umowy kredytowej, związaną z abuzywnością postanowień umownych. Sąd przypomina, że strona ma prawo badać nieistnienie stosunku prawnego, niezależnie od wszelkich roszczeń powstałych w związku z wykonaną częścią umowy.
Kamil Boruta – radca prawny, Oliwia Synowiec
