W polskim prawie karnym obowiązują szczegółowe zasady dotyczące przepadku pojazdów mechanicznych używanych przez sprawców przestępstw drogowych, takich jak jazda po alkoholu. Choć orzeczenie przepadku auta może być surową sankcją, nie może ono naruszać praw osób trzecich – zwłaszcza współwłaścicieli. Przekonał się o tym sąd w Słupsku, którego orzeczenie zostało częściowo uchylone przez Sąd Najwyższy.
Przepadek samochodu – co orzekł sąd rejonowy?
W 2024 roku Sąd Rejonowy w Słupsku uznał mężczyznę za winnego prowadzenia samochodu marki Ford Mondeo w stanie nietrzeźwości. Wymierzył mu grzywnę w wysokości 4 tys. zł, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na 4 lata oraz obowiązek zapłaty 5 tys. zł świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Sąd zdecydował również o przepadku pojazdu na rzecz Skarbu Państwa. Wyrok uprawomocnił się – nie został zaskarżony w terminie przez żadną ze stron.
Kasacja RPO – ochrona praw współwłaściciela
Sprawą zainteresował się jednak zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich, Stanisław Trociuk, który wniósł kasację na korzyść skazanego – wyłącznie w zakresie orzeczenia przepadku samochodu. Wskazał on na rażące naruszenie przepisów postępowania, a konkretnie art. 366 § 1 Kodeksu postępowania karnego.
Zarzut dotyczył tego, że sąd rejonowy nie ustalił, czy oskarżony był jedynym właścicielem pojazdu. Tymczasem, jeśli auto pozostawało we współwłasności (np. małżeńskiej), przepadek całego pojazdu nie był dopuszczalny. W takim przypadku sąd powinien orzec jedynie przepadek równowartości udziału sprawcy w pojeździe.
Sąd Najwyższy: przepadek tylko, jeśli sprawca jest jedynym właścicielem
Sąd Najwyższy przychylił się do kasacji RPO i uchylił wyrok w części dotyczącej przepadku. Sprawę przekazano do ponownego rozpoznania przez sąd rejonowy.
Sędzia sprawozdawca, Tomasz Artymiuk, podkreślił, że zgodnie z przepisami przepadek pojazdu może być orzeczony wyłącznie wtedy, gdy sprawca był jego jedynym właścicielem zarówno w chwili czynu, jak i w momencie orzekania. W przeciwnym wypadku – jeśli pojazd był współwłasnością (np. objęty wspólnością majątkową małżeńską) – przepadek całego auta jest bezprawny. W takiej sytuacji sąd powinien orzec przepadek równowartości udziału sprawcy.
Co istotne, rejestracja auta na jedną osobę – nawet w Centralnej Ewidencji Pojazdów – nie przesądza o wyłącznej własności. Rejestracja odbywa się na podstawie dokumentów, a nie zawsze oddaje rzeczywisty stan prawny wynikający z ustroju majątkowego małżeństwa.
W tej sprawie oskarżony podał, że jest żonaty, ale nie zadeklarował, że samochód stanowił jego wyłączną własność. To powinno było skłonić sąd do zbadania, czy auto wchodziło w skład majątku wspólnego.
Co dalej? Sąd znów rozpatrzy przepadek
Sąd Rejonowy w Słupsku będzie musiał ponownie rozpatrzyć kwestię przepadku pojazdu – tym razem ustalając, czy auto faktycznie należało wyłącznie do skazanego. Jeśli okaże się, że było współwłasnością (np. małżeńską), sąd może orzec tylko przepadek równowartości udziału oskarżonego w aucie.
Co warto wiedzieć jako właściciel auta?
Ten przypadek pokazuje, jak istotne znaczenie ma ustalenie rzeczywistego stanu własności pojazdu – szczególnie przy poważnych konsekwencjach karnych, jak przepadek mienia. Rejestracja auta na jedną osobę nie oznacza jeszcze, że jest ona jego jedynym właścicielem. W sprawach karnych sądy muszą uwzględniać również przepisy prawa cywilnego, zwłaszcza w zakresie współwłasności.
Kamil Boruta – radca prawny, Aleksandra Smok
