Wchodzą w życie nowe przepisy dotyczące ochrony osób zgłaszających łamanie prawa w miejscu pracy. Sygnaliści mają możliwość zgłaszania nieprawidłowości zarówno do swojego przełożonego, jak i do instytucji zewnętrznych, takich jak Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO).
Pierwszy pakiet przepisów ustawy o ochronie sygnalistów obowiązuje od 25 września i koncentruje się na zgłoszeniach wewnętrznych w firmach. Drugi pakiet, który wszedł w życie 25 grudnia 2024 roku, wprowadza nowe możliwości zgłaszania naruszeń prawa do odpowiednich organów państwowych, omijając obowiązek informowania o tym pracodawcy.
Zgłoszenia zewnętrzne mogą dotyczyć wszelkich naruszeń prawa, o których sygnalista dowiedział się w związku z pracą w danym organie czy podmiocie. Ustawa umożliwia zgłaszanie nieprawidłowości do organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, które są odpowiedzialne za podejmowanie działań w odpowiedzi na otrzymane informacje o naruszeniach.
W ustawie wymieniono kluczowe obszary, w których sygnaliści mogą zgłaszać nieprawidłowości, w tym kwestie związane z korupcją, zamówieniami publicznymi, przeciwdziałaniem praniu pieniędzy, ochroną danych osobowych, a także ochroną prywatności i cyberbezpieczeństwem. Instytucje, które otrzymują zgłoszenia, mają obowiązek odpowiednio je rozpatrzyć i podjąć działania następcze.
Zgłoszenia zewnętrzne są dokładnie badane przez odpowiednie organy w celu weryfikacji ich zasadności. W przypadku potwierdzenia nieprawidłowości możliwe są kroki prawne nie tylko wobec osobników, ale również całych firm.
Osoby zgłaszające naruszenia są chronione przed odwetem. Jeżeli zgłoszenie okaże się fałszywe, osoba dokonująca zgłoszenia nie może liczyć na ochronę, a w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd grozi jej odpowiedzialność karna. Dlatego kluczowe jest, aby zgłoszenie zawierało dokładne i szczegółowe informacje na temat naruszenia.
Ustawa przewiduje trzy ścieżki zgłaszania naruszeń prawa:
- Zgłoszenie wewnętrzne w firmie.
- Zgłoszenie zewnętrzne do Rzecznika Praw Obywatelskich lub innego organu publicznego; możliwość ta istnieje bez konieczności uprzedniego zgłaszania wewnętrznego.
- Zgłoszenie publiczne, przy spełnieniu dodatkowych wymagań.
Nowe przepisy mają na celu poprawę ochrony sygnalistów i zwiększenie transparentności w instytucjach publicznych, co powinno przyczynić się do ograniczenia przypadków łamania prawa i zwiększenia odpowiedzialności w sektorze publicznym i prywatnym.
Kamil Boruta – radca prawny, Oliwia Synowiec
